در تاریخ 12 دسامبر سال 2015 میلادی، در شهر پاریس قراردادی به منظور مقابله با تغییرات اقلیمی توسط 195 کشور مورد توافق قرار گرفت که ایران نیز یکی از آنها بود.
هدف اصلی این توافق جهانی، جلوگیری از افزایش دمای کره زمین در قرن حاضر تا کمتر از 2 درجه سانتی‌گراد بیان شده است. هدف بلندمدت توافق پاریس این است که دمای کره زمین تا پایان قرن حاضر به‌جای دو درجه، یک و نیم درجه سانتی‌گراد افزایش یابد.
مسئولیت کشورها در پیمان پاریس
کشورهای جهان در نشست پاریس پذیرفتند که به منظور دستیابی به هدف بلندمدت پیمان پاریس، هر پنج سال هدف‌های مربوط به کاهش حجم آلایندگی صنایع خود را بازنگری و اصلاح نمایند. بیش از 180 کشور جهان هدف‌های نخستین دوره کاهش آلایندگی خود را که باید تا سال 2020 محقق شوند، ارائه کرده‌اند.
در حالی که انتظار می‌رود تنها کشورهای توسعه‌یافته، میزان آلایندگی خود را به‌گونه‌ای چشمگیر کاهش دهند، کشورهای در حال توسعه نیز تشویق شده‌اند تا متناسب با افزایش توانمندی‌هایشان، به‌تدریج برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای اقدام کنند. کشورهای در حال توسعه تا زمانی که به درجه مشخصی از توانمندی برسند، تنها باید مراقبت کنند که همزمان با رشد اقتصادی، انتشار گازهای گلخانه‌ای را افزایش ندهند. با توجه به این موضوع که هدف‌های اولیه‌ای که فعلا تعیین‌شده، آنقدر نیست که به دستیابی به هدف‌های بلندمدت کمک کند، بنابراین توافق پاریس از دولت‌ها می‌خواهد که در چهار سال آینده، هدف‌های کنونی را بازنگری و در صورت امکان، آنها را به‌روزرسانی کنند.
رتبه آلایندگی ایران در سطح جهان
ایران به عنوان یکی از آلوده‌کننده‌ترین کشورهای جهان شناخته می‌شود. براساس گزارش آژانس اطلاعات انرژی آمریکا و سازمان بهداشت جهانی، ایران رتبه دهم تولید گازهای گلخانه‌ای و رتبه هشتم آلودگی هوا را در سطح جهان به خود اختصاص داده است که رتبه‌بندی‌های مذکور بر پایه تولید گاز دی‌اکسید کربن و آلاینده‌های خطرناک کمتر از 10 میکرون انجام گرفته‌اند. آژانس اطلاعات انرژی آمریکا فهرست 10 کشور تولیدکننده نخست گازهای گلخانه‌ای با منشا گاز دی‌اکسید کربن را منتشر کرده است که ایران در انتهای این فهرست قرار دارد. پایگاه خبری این سازمان شیوه محاسبه وضعیت این کشورها را به شرح زیر بیان نموده است:
سازمان مذکور با بررسی میزان گاز دی‌اکسید کربن تولیدشده توسط تمام صنایع و میزان سوخت فسیلی مصرف شده در کشورهای جهان، فهرستی از آلوده‌کننده‌ترین کشورهای جهان تهیه‌کرده است که چین رتبه نخست و ایران رتبه دهم این فهرست را به خود اختصاص داده است. اکثر کشورهایی که در صدر فهرست قرار دارند، کشورهایی با صنایع عظیم، ظرفیت تولید بالا و جمعیت بالا می‌باشند که به منظور حفظ محیط زیست و اجتناب از آثار مخرب آلودگی، لازم است این کشورها راهکارهای مناسبی را به منظور کاهش مصرف انرژی، منابع جایگزین تامین انرژی، بهبود شبکه حمل و نقل عمومی و تولید گاز دی‌اکسید کربن اتخاذ نمایند.
تاثیر معاهدات بین‌المللی بر اقتصاد کشور چندی پیش میان کارشناسان مورد بحث قرار گرفت که در آن آقایان مجید شفیع‌پور رئیس مرکز بین‌الملل و امور کنوانسیون‌های محیط زیست و امامی عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق (ع) به عنوان مهمان حضور داشتند. شفیع‌پور در پاسخ پرسش مجری برنامه در مورد اینکه آیا باید سند INDC نیز مانند توافقنامه به تصویب مجلس شورای اسلامی می‌رسید یا نه، گفت: عملا توافقنامه پاریس ابزار حقوقی برای ارتقاء و اجرای بهتر کنوانسیون تغییر آب و هوا است. در کنوانسیون‌های سالانه تغییر آب و هوا که در سال 2013 میلادی شکل گرفت، مقرر شد کشورهای عضو برنامه‌های مشارکت داوطلبانه خود را برای رسیدن به اهداف کنوانسیون پاریس اعلام کنند لذا این برنامه‌ها تحت عنوان سند از سوی جمهوری اسلامی ایران با همکاری 16 وزارتخانه و معاونت ریاست جمهوری تهیه و به تصویب هیات وزیران رسیده است.
این مقام مسئول در ادامه گفت: توافقنامه پاریس ضمیمه دیگری ندارد و خود کشورها برنامه‌های مشارکت داوطلبانه را بیان می‌کنند و برنامه مشارکت ملی ایران به تصویب مجلس شورای اسلامی نرسیده است.
در ادامه برنامه، امامی عضو هیات‌علمی دانشگاه امام صادق (ع) با اشاره به اینکه، موضوع معاهده پاریس تغییرات اقلیمی است اما به نام تغییرات آب و هوایی ترجمه‌شده است اظهار داشت: معاهده پاریس در رابطه با تغییرات اقلیم است و ربطی به آلودگی هوایی که مردم آن را درک می‌نمایند ندارد.
امامی با اشاره به اینکه، گاز CO2 باعث گرمایش و تغییرات زمین و اقلیم شده است عنوان کرد: نظریه‌های متفاوتی در مورد گرم شدن زمین وجود دارد به‌طوری‌که برخی تغییر قطب‌های مغناطیسی و بعضی دیگر فعالیت‌های خورشیدی را سبب گرمایش زمین می‌دانند.
این عضو هیات علمی دانشگاه امام صادق (ع) با بیان اینکه، بسیاری از مجموعه‌ها در دنیا با این معاهده مخالف هستند و آن را بی‌فایده اعلام کرده‌اند افزود: 95 درصد گازهای گلخانه‌ای بخارآب و 4 درصد دی‌اکسید کربن و یک درصد بقیه گازهاست. در خصوص این 4 درصد از گازهای گلخانه‌ای صحبت می‌کنیم؛ 5 درصد از این میزان از گازهای CO2 ساخت انسان است. در واقع سهم انسان در گرمایش زمین دودهم درصد است و لذا بسیاری این امر را غیرممکن دانسته‌اند که انسان موجب گرمایش شده باشد.
امامی بابیان اینکه، گاز CO2 آلاینده نیست گفت: هر فعالیت انسانی از کشاورزی گرفته تا سایر صنایع تولیدی گاز CO2 تولید می‌کنند. هر چه کشورها توسعه‌یافته‌تر می‌شوند، صنایع بیشتر و کشاورزی گسترده‌تری دارند که البته همه آنها مستلزم تولید CO2 است بنابراین وقتی می‌گوییم CO2 کمتر انتشار پیدا کند بدین معنی است که صنایع و بخش کشاورزی، رشد خود را متوقف کنند.
شفیع پور در بخش دوم از اظهاراتش بیان داشت: توافقنامه پاریس یک رژیم حقوقی است که از ابتدای سال 2020 – 2021 و در تقارن با آغاز برنامه هفتم توسعه ما آغاز می‌شود. لذا از نظر زمانی، صنایع و سایر بخش‌های مختلف ما یک بازه زمانی 5 ساله را برای نوسازی و استفاده بهتر از انرژی‌دارند. در بخش دیگری از این برنامه امامی عضو هیات‌علمی دانشگاه امام صادق (ع) گفت: بحث آلاینده‌های شهری را نباید به معاهده پاریس گره زد چرا که این معاهده مربوط به گازهای گلخانه‌ای است. وی ضمن رد داوطلبانه بودن اجرای تعهدات مندرج در معاهده پاریس گفت: زمانی که تعهد خود را اعلام و امضا می‌کنیم این تعهد کاملا لازم‌الاجراست، ضمن اینکه طبق این معاهده لازم است که هر پنج سال یکبار تعهداتمان را ارتقا بدهیم. امامی افزود: وقتی تعهدات اولیه ما زیاد است، تعهدات بعدی ما نیز طبق متن باید بیشتر از تعهد اولیه باشد و به عبارتی باید در این مسیر پیش‌رونده باشیم. وی ادامه داد: کشورهای توسعه‌یافته، توسعه مدنظر خود را داشته و موجب گرمایش زمین شده‌اند اما کشورهای در حال توسعه برای پیشرفت نیاز به مصرف سوخت‌های فسیلی دارند و کاهش انتشار موجب کاهش توسعه این کشورها می‌شود.
جایگاه ایران در پیمان پاریس و تهدیدهای احتمالی
لایحه توافقنامه پاریس در راستای اجرای کنوانسیون تغییرات آب و هوایی ملل متحد (UNFCCC)با تصویب دولت و مجلس، اکنون منتظر اعلام نظر شورای نگهبان است. از آنجا که با پذیرش این توافقنامه ملاحظات اقتصادی، سیاسی و امنیتی متعددی متوجه کشور می‌شود، لازم است به ابعاد پذیرش آن توجه لازم صورت پذیرد که مهم‌ترین موضوعات به شرح زیر می‌باشند:
-
اگرچه این توافقنامه مرتبط با محیط زیست معرفی می‌شود لیکن اجرای آن تاثیری در بهبود آلودگی هوا و محیط زیست کشور ندارد زیرا اصولا گازهای گلخانه‌ای و دی‌اکسید کربن برای سلامتی انسان مضر نیستند، بلکه منواکسید کربن و سایر آلاینده‌های زیست‌محیطی نظیر اکسیدهای گوگرد و نیتروژن و ذرات معلق برای سلامت انسان مضرند.
-
پذیرش توافقنامه پاریس محدودیت‌های مشخصی را برای بهره‌برداری از منابع نفت و گاز کشور ایجاد می‌کند که باعث کند شدن پیشرفت کشور می‌شود، زیرا اجرای تعهدات در قالب کاهش استفاده از نفت و گاز، محدودیت در ساخت نیروگاه‌ها با سوخت فسیلی، پالایشگاه‌ها، مجتمع‌های پتروشیمی و هر مصرف‌کننده دیگر صنعتی، نفت و گاز و نیز اخذ مالیات برای انتشار کربن بروز پیدا می‌کند و لذا پذیرش آن، مغایر سیاست‌های کلی نظام و مانعی برای تحقق اقتصاد مقاومتی ارزیابی می‌شود.
-
عمل به چارچوب‌های مورد اشاره در توافقنامه به ویژه چارچوب شفافیت آن با عنوان اعتمادسازی، می‌تواند به افشای اطلاعات کشور از جمله اطلاعات نظامی و امنیتی در فضای بین‌المللی منجر شود.
-
شرایط خروج از این توافقنامه به‌سادگی امکانپذیر نیست زیرا با پذیرش این توافقنامه، امکان خروج تا سه سال وجود ندارد. هر زمان کشور اقدام به خروج از آن کند، تا یک سال فرآیند خروج از آن به طول می‌انجامد که در این دوره امکان تحمیل جرایم بر کشور وجود دارد.
